Giải pháp thoát nước chống ngập – Hướng tới đô thị bền vững

Ngập lụt đô thị là thách thức lớn tại nhiều thành phố, đặc biệt ở Việt Nam, do biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh. Tại TP.HCM, ngập lụt gây thiệt hại tài sản, ảnh hưởng đời sống và phát triển kinh tế – xã hội. Cần giải pháp thoát nước hiệu quả, kết hợp kỹ thuật hiện đại, quy hoạch hợp lý và nâng cao ý thức cộng đồng để chống ngập lụt bền vững. Hãy cùng Nhà Việt tìm hiểu qua bài viết bên dưới.

Thực trạng ngập lụt đô thị hiện nay

Ngập lụt đô thị tại TP.HCM diễn ra thường xuyên mỗi mùa mưa. Cơn mưa ngày 15/5 khiến nhiều khu vực như Thủ Đức ngập sâu, kể cả các dự án mới như đường Võ Văn Ngân. Theo Sở Xây dựng, đến cuối 2023, TP.HCM còn 13 tuyến đường chính ngập do mưa và 5 tuyến ngập do triều cường, nhưng thực tế ngập còn lan rộng ở khu dân cư và hẻm nhỏ, kéo dài nhiều giờ sau mưa.

Hậu quả của ngập lụt là vô cùng nặng nề: giao thông tê liệt, nhà cửa và tài sản bị hư hỏng, môi trường ô nhiễm do nước lụt cuốn theo rác thải và hóa chất, cùng với đó là nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Đặc biệt, ngập lụt còn cản trở sự phát triển kinh tế – xã hội, làm giảm sức hấp dẫn và khả năng cạnh tranh của đô thị.

Nguyên nhân chính dẫn đến ngập lụt đô thị

Để tìm ra giải pháp hiệu quả, cần hiểu rõ nguyên nhân gốc rễ của vấn đề. Ngập lụt đô thị tại Việt Nam hiện nay xuất phát từ nhiều yếu tố:

• Biến đổi khí hậu và mưa lớn bất thường: Hiện tượng mưa lớn, dồn dập do biến đổi khí hậu vượt quá khả năng xử lý của hệ thống thoát nước hiện tại.
• Quy hoạch đô thị thiếu hợp lý: Việc lấn chiếm kênh rạch, san lấp hồ nước tự nhiên trong quá trình đô thị hóa đã làm giảm diện tích thoát nước và khả năng thấm nước của đất.
• Hệ thống thoát nước xuống cấp: Nhiều hệ thống cống rãnh cũ kỹ, không được nâng cấp đồng bộ, không đáp ứng được lưu lượng nước mưa ngày càng lớn.
• Ý thức cộng đồng hạn chế: Việc xả rác bừa bãi vào cống rãnh và thiếu sự tham gia tích cực vào các hoạt động bảo vệ môi trường đã làm trầm trọng thêm tình trạng tắc nghẽn hệ thống thoát nước.

Các giải pháp thoát nước chống ngập

Để giải quyết triệt để vấn đề ngập lụt đô thị, cần áp dụng đồng bộ các giải pháp kỹ thuật, phi kỹ thuật và thích ứng với biến đổi khí hậu. Dưới đây là những đề xuất cụ thể:

Giải pháp kỹ thuật

• Nâng cấp và mở rộng hệ thống thoát nước: Việc cải tạo cống rãnh, mở rộng đường kính cống và xây dựng thêm các trạm bơm, hồ điều hòa là cần thiết để tăng khả năng thoát nước. Ví dụ, các hồ điều hòa có thể tạm thời lưu trữ nước mưa, giảm áp lực lên hệ thống cống trong những đợt mưa lớn.
• Áp dụng công nghệ thoát nước tiên tiến: Hệ thống thoát nước ngầm hoặc thoát nước mặt bền vững (như lát vỉa hè bằng vật liệu thấm nước) giúp tăng khả năng hấp thụ nước mưa và giảm ngập úng.
• Xây dựng đê bao và cống ngăn triều cường: Đặc biệt tại TP.HCM, nơi chịu ảnh hưởng lớn từ triều cường, việc xây dựng đê bao và cống ngăn là giải pháp hiệu quả để kiểm soát nước biển xâm nhập.

Quy hoạch đô thị hợp lý

• Bảo tồn kênh rạch và hồ nước tự nhiên: Quy hoạch đô thị cần ưu tiên giữ lại các không gian thoát nước tự nhiên, hạn chế việc san lấp bừa bãi. Thay vì bê tông hóa, các khu vực công cộng như công viên nên được thiết kế với mảng xanh, thảm cỏ để tăng khả năng thấm nước.
• Tích hợp thoát nước trong quy hoạch mới: Trước khi phê duyệt các dự án đô thị, cần tính toán kỹ lưỡng hệ thống thoát nước dựa trên bản đồ lưu vực, dân số và lượng nước mưa dự kiến.

Giải pháp phi kỹ thuật

• Nâng cao ý thức cộng đồng: Tăng cường tuyên truyền về tác hại của ngập lụt và khuyến khích người dân tham gia bảo vệ môi trường, như không xả rác vào cống rãnh hay tham gia làm sạch kênh rạch. Các biện pháp xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi vi phạm cũng cần được áp dụng.
• Tăng cường quản lý đô thị: Các cơ quan chức năng cần giám sát chặt chẽ việc thực hiện quy hoạch, xử lý nghiêm các trường hợp xây dựng trái phép làm cản trở dòng chảy.

Ứng phó với biến đổi khí hậu

• Dự báo và cảnh báo sớm: Đầu tư vào nghiên cứu khí hậu để dự báo chính xác các đợt mưa lớn, từ đó đưa ra cảnh báo kịp thời cho cộng đồng.
• Xây dựng công trình thích ứng: Các khu tái định cư an toàn hoặc công trình chống lũ cần được ưu tiên phát triển để giảm thiểu rủi ro trong dài hạn.

Bài học từ thực tiễn và hướng đi bền vững

Thực tế tại TP.HCM cho thấy, giải pháp nâng đường – từng được xem là “cứu cánh” – chỉ mang tính tạm thời và gây ra nhiều hệ lụy. Khi đường được nâng cao, nước mưa không thoát được tràn vào nhà dân, tạo thành “dòng sông” trong khu dân cư. Hệ thống cống không đồng bộ về cao độ và kích thước càng làm tình trạng thêm rối rắm. Điều này cho thấy chống ngập theo kiểu đối phó, chắp vá không thể giải quyết triệt để vấn đề.

Thay vào đó, cần thay đổi tư duy chống ngập theo hướng toàn diện và khoa học. Chống ngập không chỉ là xử lý từng tuyến đường mà phải giải quyết cho cả khu vực, dựa trên quy hoạch kiến trúc đô thị và mạng lưới thoát nước chung. Hệ thống thoát nước cần được thiết kế ưu tiên tự chảy, hướng thoát ngắn nhất, đồng thời kết hợp các giải pháp xanh như tạo thêm mảng xanh thấm nước và sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường.

Ngập lụt đô thị là vấn đề phức tạp cần sự phối hợp giữa chính quyền, cộng đồng và chuyên gia. Các giải pháp như nâng cấp thoát nước, quy hoạch hợp lý và nâng cao ý thức cộng đồng đều quan trọng để xây dựng đô thị an toàn, bền vững. TP.HCM và các đô thị lớn cần chuyển từ biện pháp tình thế sang giải pháp lâu dài, dựa trên khoa học, để chống ngập hiệu quả và hướng tới tương lai xanh, thông minh, giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ người dân.