Quy định khai thác và tận thu khoáng sản

Khai thác và tận thu khoáng sản là các hoạt động quan trọng nhằm tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên, đồng thời đảm bảo hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường. Tại Việt Nam, các quy định liên quan được điều chỉnh chặt chẽ bởi Luật Khoáng sản 2010 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 158/2016/NĐ-CP. Bài viết này sẽ giải đáp chi tiết về khai thác tận thu khoáng sản, thủ tục cấp giấy phép, thời hạn giấy phép, cùng quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân tham gia.

Khai thác tận thu khoáng sản là gì?

Theo Điều 67 Luật Khoáng sản 2010, khai thác tận thu khoáng sản được định nghĩa là hoạt động khai thác khoáng sản còn lại tại bãi thải của các mỏ đã có quyết định đóng cửa. Đây là quá trình tận dụng tối đa tài nguyên còn sót lại, bao gồm cả khoáng sản chính và khoáng sản đi kèm, nhằm giảm lãng phí, tăng hiệu quả kinh tế và hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường.

Mục tiêu của hoạt động này không chỉ là khai thác triệt để nguồn tài nguyên mà còn góp phần phục hồi môi trường tại các khu vực mỏ đã ngừng hoạt động. Tuy nhiên, để thực hiện, tổ chức hoặc cá nhân phải được cấp giấy phép từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền và tuân thủ các quy định pháp luật nghiêm ngặt.

Thủ tục cấp giấy phép khai thác tận thu khoáng sản

Hồ sơ cần chuẩn bị

Theo khoản 1 Điều 52 Nghị định 158/2016/NĐ-CP và khoản 1 Điều 70 Luật Khoáng sản 2010, hồ sơ đề nghị cấp Giấy phép khai thác tận thu khoáng sản bao gồm:

• Bản chính:
  • Đơn đề nghị cấp Giấy phép (theo mẫu số 13 Thông tư 45/2016/TT-BTNMT).
  • Bản đồ khu vực khai thác tận thu khoáng sản.
  • Dự án đầu tư khai thác khoáng sản kèm quyết định phê duyệt.
• Bản sao có chứng thực hoặc bản sao kèm bản chính để đối chiếu:
  • Báo cáo đánh giá tác động môi trường (hoặc kế hoạch bảo vệ môi trường) kèm quyết định phê duyệt/xác nhận.
  • Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp.

Trình tự thực hiện

Quy trình cấp giấy phép được quy định tại Điều 64 Nghị định 158/2016/NĐ-CP như sau:

1. Nộp và tiếp nhận hồ sơ:
   • Tổ chức/cá nhân nộp hồ sơ tại cơ quan tiếp nhận (thường là cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền).
   • Trong 05 ngày, cơ quan tiếp nhận kiểm tra hồ sơ. Nếu đầy đủ và hợp lệ, phiếu tiếp nhận được ban hành; nếu thiếu hoặc chưa đúng quy định, văn bản hướng dẫn bổ sung được gửi (chỉ thực hiện một lần).
2. Thẩm định hồ sơ:
   • Trong 05 ngày kể từ ngày có phiếu tiếp nhận, cơ quan kiểm tra tọa độ, diện tích và thực địa.
   • Trong 15 ngày tiếp theo, thẩm định toàn bộ tài liệu và các nội dung liên quan.
3. Trình và quyết định:
   • Trong 02 ngày sau khi thẩm định, cơ quan tiếp nhận trình hồ sơ lên cơ quan có thẩm quyền.
   • Trong 05 ngày, cơ quan có thẩm quyền quyết định cấp hoặc không cấp giấy phép (nếu từ chối, phải trả lời bằng văn bản và nêu lý do).
4. Trả kết quả:
   • Trong 03 ngày sau khi có quyết định, cơ quan tiếp nhận thông báo để tổ chức/cá nhân nhận kết quả và thực hiện nghĩa vụ tài chính.

Thời gian tối đa xử lý hồ sơ là 30 ngày kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ (theo điểm a khoản 2 Điều 71 Luật Khoáng sản 2010).

Thời hạn giấy phép

Theo Điều 68 Luật Khoáng sản 2010, Giấy phép khai thác tận thu khoáng sản có thời hạn tối đa 05 năm, bao gồm cả thời gian gia hạn (nếu có). Điều này đảm bảo hoạt động khai thác được kiểm soát chặt chẽ và phù hợp với kế hoạch sử dụng tài nguyên.

Quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân khai thác tận thu khoáng sản

Theo Điều 69 Luật Khoáng sản 2010, tổ chức và cá nhân được cấp phép khai thác tận thu khoáng sản có các quyền và nghĩa vụ sau:

Quyền

• Thực hiện khai thác theo giấy phép được cấp.
• Cất giữ, vận chuyển, tiêu thụ và xuất khẩu khoáng sản đã khai thác theo quy định pháp luật.
• Đề nghị gia hạn, trả lại giấy phép hoặc một phần diện tích khai thác.
• Khiếu nại, khởi kiện nếu không đồng ý với quyết định thu hồi giấy phép hoặc các quyết định khác của cơ quan nhà nước.
• Thuê đất phù hợp với dự án đầu tư và thiết kế mỏ đã phê duyệt.
• Các quyền khác theo pháp luật.

Nghĩa vụ

• Nộp lệ phí cấp giấy phép, thuế, phí và các nghĩa vụ tài chính khác.
• Đảm bảo tiến độ xây dựng mỏ và khai thác theo dự án đầu tư.
• Khai thác tối đa khoáng sản chính và đi kèm, bảo vệ tài nguyên, đảm bảo an toàn lao động và môi trường.
• Lưu giữ thông tin về thăm dò, khai thác và báo cáo định kỳ cho cơ quan quản lý.
• Bồi thường thiệt hại nếu gây ra do hoạt động khai thác.
• Tạo điều kiện cho nghiên cứu khoa học trong khu vực khai thác (nếu được Nhà nước cho phép).
• Đóng cửa mỏ, phục hồi môi trường khi giấy phép hết hiệu lực.
• Các nghĩa vụ khác theo quy định pháp luật.

Quy định bổ sung từ dự thảo thông tư

Dự thảo Thông tư của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (đang lấy ý kiến) đưa ra thêm các yêu cầu chi tiết:

• Đăng ký và thông báo: Tổ chức/cá nhân phải đăng ký ngày bắt đầu xây dựng mỏ và khai thác với cơ quan cấp phép (trước tối thiểu 15 ngày) và thông báo cho UBND các cấp nơi có mỏ (trước tối thiểu 07 ngày làm việc).
• Thiết bị kiểm soát:
  • Lắp camera thông minh tại các vị trí vận chuyển hoặc khai thác (trừ một số trường hợp đặc biệt như khai thác trên sông, hồ).
  • Lắp thiết bị đo tự động cho nước khoáng, nước nóng thiên nhiên.
  • Sử dụng hệ thống giám sát hành trình cho thiết bị khai thác/vận chuyển trên sông, hồ, biển.
• Điều chỉnh giấy phép: Nếu trữ lượng còn lại lớn hơn mức cho phép và có nhu cầu khai thác thêm, phải báo cáo để điều chỉnh giấy phép. Nếu khai thác đủ trữ lượng mà chưa điều chỉnh giấy phép, phải tạm dừng hoạt động cho đến khi được phê duyệt bổ sung.

Khai thác tận thu khoáng sản là giải pháp hiệu quả để tận dụng tài nguyên còn sót lại tại các mỏ đã đóng cửa, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao giá trị kinh tế. Tuy nhiên, hoạt động này đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật, từ việc xin cấp giấy phép (tối đa 05 năm) đến thực hiện quyền và nghĩa vụ. Với thủ tục rõ ràng và các yêu cầu kiểm soát chặt chẽ từ cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân tham gia cần chuẩn bị kỹ lưỡng để đảm bảo hoạt động hợp pháp, an toàn và bền vững.